Is YouTube... mijn televisie?

Televisie lijkt hopeloos ouderwets, vergeleken met YouTube. Op YouTube ben jij de baas en bepaal jij wat je kijkt. Het aanbod is eindeloos, je bent niet afhankelijk van vaste uitzendmomenten en je kunt er zelf nog aan bijdragen ook.

Waarom zou je nog televisie kijken als je met één simpele zoekvraag urenlang video’s over het gewenste onderwerp kunt zien? Hoe authentiek zijn de filmpjes van YouTubers die in korte tijd een zeer persoonlijke band met hun volgers lijken op te bouwen? En kijken we straks nog wel samen televisie? Of tuurt iedereen naar z’n eigen schermpje? En welk effect heeft YouTube eigenlijk op zeer jonge kijkertjes?

Kijken wanneer het jou uitkomt

De cijfers zijn indrukwekkend: als het gaat om screentime, gaat YouTube de concurrentie aan met traditionele televisie. Voor jonge mensen maakt het niet-lineair kijken - dat wil zeggen kijken wanneer het jou uitkomt op zenders als Netflix, uitzendinggemist.nl of YouTube - al bijna de helft van het kijkgedrag uit. En omdat programmamakers hun programma’s willen aanbieden op de plek waar de kijkers zijn, verschijnt er steeds meer aanbod uitsluitend op YouTube.

“Ik heb hard moeten onderhandelen om af te dwingen dat items uit mijn programma ‘Zondag met Lubach’ gratis op YouTube beschikbaar zouden zijn. Ik kan daar een publiek trekken dat geen tv meer kijkt. Inmiddels ziet de VPRO de meerwaarde daar ook van in.” - Arjen Lubach, televisiemaker, in Zomergasten

Kijken wat jij wilt

YouTube heeft voor elk wat wils. Het is een rijk gevuld archief met videomateriaal uit de hele wereld; niet alleen muziekclips, grappige filmpjes en persoonlijke dagboeken (vlogs), maar ook instructievideo’s van uiteenlopende aard, wetenschappelijke colleges, tv-series van vroeger en kwalitatief goede documentaires en films.

Kijk online eens naar:

Nazomergasten - een online variant van Zomergasten waarbij jonge mensen een persoonlijke blik geven op de mooiste filmpjes op YouTube
TEDxTalks - inspirerende filmpjes van maximaal 6, 12 of 18 minuten waarin mensen hun ideeën over technologie, entertainment of design vertellen
Zondag met Lubach - zeven dagen nieuws in dertig minuten, satirisch geremixt door Arjen Lubach
#BOOS - BNN-presentator Tim Hofman maakt #BOOS, een snelle show met veel creativiteit
Achter de Viral - Gwen van Poorten bezoekt mensen die kort of langer geleden een internethit waren
Cinemates - korte video’s met comedy en sketches
Booktuber Chinouk Thijssen - YouTube-kanaal met boekenrecensies

Van passieve naar actieve mediaconsument

Jarenlang werd televisie gemaakt door professionals. Als kijker had je geen enkele invloed op de inhoud, je was slechts ontvanger. Maar dankzij smartphones kan iedereen media maken en dit delen met de wereld. Dat betekent vrijheid voor jonge filmmakers, gewoon iets uitproberen en kijken of het lukt zonder afhankelijk te zijn van de grote zenderbazen.

Wat is het verschil tussen entertainment op televisie en op YouTube?

Luuk Ikink, vlogger en televisiemaker bij o.a. RTL Boulevard en Galileo, zegt in een interview: “Entertainment op YouTube is heel individueel, het zijn vaak mensen die dat in hun eentje doen. Je kijkt naar één persoon die aan het praten is of die zich aan het opmaken is. Op televisie is het vaak groter. Je voelt aan alles dat daar een groter team achter zit. Het is vaak professioneler om naar te kijken, maar dat maakt voor veel mensen niet meer zoveel uit. YouTube wordt sneller persoonlijk. In drie, vier goede vlogs ben je bevriend geraakt met de kijker. Dat is voor televisie veel moeilijker. Televisie kan veel leren van het betrekken van de kijker bij filmpjes.”

Hoe authentiek zijn die filmpjes?

Filmpjes lijken dus spontaan en zien er minder gelikt uit dan professionele tv-producties, maar achter veel video’s zit wel degelijk een heel productieteam. Net als televisie, grossiert YouTube in het neerzetten van een illusie. Het dicht bij jezelf houden, de directe aanspreekvorm en de alledaagse setting, zoals de keukentafel en de slaapkamer, zijn bewuste strategieën om authentiek en bereikbaar over te komen.

Zo is StukTV meer dan drie jongens met een camera. “Wij zijn geen YouTubers, wij zijn programmamakers” zeggen ze in een interview in de NRC.next. Ze worden omringd door een team: een producer, een assistent-producer, een tourmanager, een fotograaf, een stagiair, en iemand die drie dagen per week ‘specials’ produceert. Dat zijn video’s die ze in opdracht van adverteerders maken.

In de losse stijl van veel YouTube-video’s vervaagt het onderscheid tussen feit en fictie, professioneel en amateur. Een authentiek gevoel, alsof je erbij bent, is het resultaat. - Mediahistoricus Bas Agterberg

En hoe zit het met sluikreclame?

In populaire vlogs komen vaak mooie producten en merkartikelen voorbij. De vlogger is daar heel enthousiast over. En de (jonge) kijker wil dat product ook wel hebben. Vloggers en sluikreclame zijn voor veel jongeren de realiteit waarmee ze leven. De meesten hebben er geen enkele moeite mee. Sterker nog, het lijkt ze fantastisch om als YouTuber zoveel gratis producten te krijgen.

Maar met name het aanprijzen van ongezond voedsel is de Reclame Code Commissie een doorn in het oog, blijkt uit het rapport ‘Voedingsreclame gericht op kinderen’. Want ondanks dat het aanprijzen van snoep, chips en frisdrank niet is toegestaan bij kinderen, gebeurt dat volop in vlogs en is er nauwelijks toezicht op. Door de hoge populariteit van YouTubers is het voor bedrijven een zeer effectieve manier van reclame maken.

Lastiger is dat kinderen deze branded content vaak niet herkennen als als reclame. Soms gebruiken Youtubers de hashtag #sp of #spon, beide afkortingen voor ‘sponsored’, maar het wordt niet consequent gebruikt en veel kinderen weten niet wat het betekent.

Leg je kind en/of je leerlingen eens deze vragen voor:

Producten die jouw favoriete YouTuber gebruikt in zijn/haar vlogs, is dat reclame of niet?
Hoe weet je dat?
Wil jij het weten als YouTubers betaald krijgen voor het positief praten over een product?
Waarom zou je dat wel/niet willen weten?
Hoe zouden ze dat duidelijk moeten maken?
Mogen ze ook negatief vloggen over een gratis product?

Het rapport ‘Voedingsreclame gericht op kinderen’ ligt ter inzage in de Parent Lounge.

Wil je weten aan welke regels vloggers zich moeten houden als het gaat om het aanprijzen van producten? Neem dan eens een kijkje op het YouTube-kanaal van juriste Charlotte Meindersma.

Hoe betrouwbaar is burgerjournalistiek?

Vroeger waren mediamakers mensen die een journalistieke opleiding hadden gevolgd. Zij maakten veelal serieuze reportages en hadden een naam hoog te houden op het gebied van onafhankelijkheid, betrouwbaarheid en objectiviteit. Tegenwoordig is iedereen een mediamaker. Filmen, uploaden en direct delen met de wereld.

Alle media, zowel digitaal als traditioneel, geven de werkelijkheid weer vanuit een bepaald perspectief. Maar dat perspectief is bij burgerjournalistiek niet altijd duidelijk. Iedereen kan van alles op internet beweren en het lijkt praktisch onmogelijk om berichten volledig objectief te kunnen verifiëren. Daardoor wordt de objectiviteit en de kwaliteit van burgerjournalistiek nogal eens in twijfel getrokken.

Lees meer over de betrouwbaarheid van video’s en de vragen die je daarover aan je kind kunt stellen in het dossier ‘Is YouTube… mijn leraar’.

Ieder z’n eigen schermpje?

Met de komst van YouTube kijken we steeds vaker individueel televisie, ieder met z’n eigen schermpje op schoot. Volgens communicatiewetenschapper Neil Postman is die ontwikkeling vergelijkbaar met de beginperiode van de televisie.

“Toen er in de jaren vijftig ineens een beeldbuis in onze woonkamers stond, veranderde dat de onderlinge relaties. We keken niet meer naar elkaar, maar naar de televisie. Onze cultuur werd bepaald door de gesprekken op tv.” - Neil Postman

Toch blijft het sociale effect van televisie heel belangrijk. Gezellig samen op de bank. En dankzij televisietoestellen met toegang tot internet, kunnen we nu ook samen YouTube-filmpjes kijken.

Toch zal YouTube zal de televisie nog niet gaan vervangen, verwacht Jelle-Jan Bruinsma van YouTube Benelux. “Televisie en YouTube vullen elkaar aan in plaats van dat ze elkaar beconcurreren. Je ziet in Amerika al dat steeds meer gevestigde tv-persoonlijkheden YouTube inzetten om de interactie met hun publiek te vergroten. Online video komt erbij.”

Dat zien ook de grote productiemaatschappijen. Zij kopen de MCN’s, talentbureau’s voor online videomakers, of bouwen zelf een YouTube-netwerk. Zo hebben de Cinemates inmiddels getekend bij Endemol Beyond, de tak van Endemol die zich volledig toelegt op online video.

Hoe zit dat met peuters en kleuters die naar YouTube kijken?

YouTube is niet alleen een grote hit bij pubers, maar ook bij kleine kinderen. Welk effect heeft dat op deze jonge kijkertjes? Onderzoek hiernaar staat nog in de kinderschoenen, maar we weten wel dat het brein van een kind tussen 0 en 6 jaar zich vooral ontwikkelt op basis van real life ervaringen zoals aanraken, bewegen, ruiken, proeven, vallen, voelen en diepte zien.

Omdat een beeldscherm niet al deze zintuigen aanspreekt, heeft online televisie kijken op zich weinig meerwaarde voor een jong kind, behalve dan als amusement. De zorg zit ‘m vooral in de hoeveelheid tijd die kleine kinderen doorbrengen achter een scherm. Dat zou ten koste gaan hun ervaringen in de echte wereld en kan dan hun breinontwikkeling verstoren.

De whitepaper ‘Ukkies: hun brein en mediaopvoeding’ ligt ter inzage in de Parent Lounge.